W 2023 r. wchodzą w życie nowe przepisy Kodeksu Pracy. Jakie zmiany nastąpią w prawie pracy? Co zmienia się dla pracownika?

Część z nich to zmiany, które na stałe wpisały się w harmonogram nowelizacji, tak jak np. zmiana minimalnej stawki wynagrodzenia, kwoty prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia, czy współczynnika do ustalania ekwiwalentu za urlop i następują każdego roku.

Jednakże poza tymi zmianami 2023 r. obfituje w nowelizacje, które wprowadzają do porządku prawnego zupełnie nowe rozwiązania.

.

Jakie zmiany nastąpią zgodnie z nową ustawą? Co dokładnie zmieni się w polskim prawie pracy?

.

1.Wzrost płacy minimalnej

Jak co roku zmianie ulegnie wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę. W 2023 roku, z uwagi na wysoką inflację, rząd planuje dwie podwyżki płacy minimalnej. Minimalne wynagrodzenie od stycznia wyniesie 3490 zł brutto, a następnie – od 1 lipca 2023 r. – 3600 zł brutto.

Od stycznia tego roku wzrośnie także minimalna stawka godzinowa za pracę dla pracowników na umowach cywilnoprawnych. Wzrośnie ona do 22,80 zł brutto, a od 1 lipca 2023 r. do 23,50 zł brutto. Ostatecznie nastąpi wzrost o 3,80 zł w stosunku do kwot obowiązujących w 2022 roku.

.

2. Urlopy – więcej wolnych dni dla pracowników

Istotną zmianą w najnowszej nowelizacji kodeksu pracy jest wprowadzenie dwóch dodatkowych dni wolnego w ciągu roku z powodu „siły wyższej”. Obejmuje to takie losowe sytuacje jak wypadek czy choroba. Ze zwolnienia na pewno będzie można więc skorzystać w razie sytuacji kryzysowych wywołanych zarówno przez przyrodę, np. w razie powodzi, huraganu — jak i przez człowieka, np. w przypadku uszkodzenia domu, wypadku dziecka w szkole, nagłej choroby członka rodziny itp. Pracodawca będzie musiał udzielić zwolnienia na wniosek zatrudnionego, zgłoszony najpóźniej w dniu, w którym chce się skorzystać z takiego czasu bez pracy. W tym przypadku, tak jak ws. urlopu na żądanie, pracownik będzie składał wniosek w każdej dostępnej formie. Za czas tego zwolnienia pracownik zachowa prawo do połowy wynagrodzenia.

Wspomniany projekt przewiduje także wprowadzenie 5-dniowego urlopu opiekuńczego. Będzie on udzielany w celu zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia członkowi rodziny (rodzicom, dzieciom lub małżonkowi) albo osobie, która mieszka z pracownikiem. Zainteresowany zatrudniony ma składać wniosek o takie wolne, w którym wskaże m.in. przyczynę konieczności zapewnienia osobistej pomocy przez pracownika. Urlop ten – w przeciwieństwie do wypoczynkowego – ma być bezpłatny.

.

3. Zmiany w urlopie rodzicielskim

Nowe przepisy przewidują wydłużenie urlopu rodzicielskiego o dodatkowe dwa miesiące (jego wymiar wzrośnie z obecnych 32 tygodni do 41 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka i do 43 w przypadku urodzenia dwójki i więcej dzieci). Ten dodatkowy wymiar w praktyce będzie dedykowany ojcom, tzn. przepadnie, jeśli go nie wykorzystają (dni wolne nie będą przechodzić na matkę). Ma to zachęcić mężczyzn do wybierania opieki nad dzieckiem. Te dwa dodatkowe miesiące będą płatne, ale nie w pełnej wysokości. Rodzic dostanie w tym czasie zasiłek w wysokości 70 proc. podstawy wymiaru.

.

4. Dwie dodatkowe przerwy wliczane do czasu pracy

Wprowadzone zostaną dwie dodatkowe przerwy, które będą wliczane do czasu pracy. Pracownik będzie miał prawo do:

• drugiej przerwy trwającej co najmniej 15 minut, wliczanej do czasu pracy, jeżeli dobowy wymiar pracy pracownika jest dłuższy niż 9 godzin pracy,
• trzeciej przerwy trwającej co najmniej 15 minut, wliczanej do czasu pracy, jeżeli dobowy wymiar czasu pracy pracownika jest dłuższy niż 16 godzin.

.

5. Szczególny uprawnienia dla rodziców

Opiekunowie otrzymają też inne nowe uprawnienia. Pracownika wychowującego dziecko do 8. roku życia nie będzie można bez jego zgody:

• zatrudniać w godzinach nadliczbowych lub w porze nocnej,
• obejmować systemem przerywanego czasu pracy (z maksymalnie 5-godzinną przerwą w trakcie doby)
• delegować poza stałe miejsce pracy.

.

6. Zmiany w umowach na czas określony i okres próbny

Zgodnie z nowymi przepisami, każdy pracodawca chcąc rozwiązać umowę z pracownikiem zatrudnionym na czas określony, będzie teraz musiał uzasadnić takie zwolnienie. Do tej pory taki obowiązek istniał tylko w przypadku umów zawieranych na czas nieokreślony.

W 2023 roku zmienią się także zasady zawierania umów na okres próbny. Czas ich trwania będzie uzależniony od rodzaju umowy, jaką pracodawca będzie planował zawrzeć z pracownikiem po zakończeniu okresu próbnego. Na przykład, jeśli będzie chciał z nim podpisać umowę na czas określony dłuższy niż rok lub na czas nieokreślony, wówczas okres próbny nie będzie mógł być dłuższy niż 3 miesiące.

.

7. Praca zdalna

Pracownik będzie mógł wykonywać obowiązki całkowicie lub częściowo (tryb hybrydowy) poza siedzibą firmy, np. w swoim domu, na podstawie kodeksu pracy, a nie jak do tej pory specustawy covidowej. Miejsce takie każdorazowo trzeba będzie ustalać z zatrudniającym. Reguły świadczenia pracy w formie zdalnej mają być określane w porozumieniach zawieranych ze związkami zawodowymi lub w regulaminie (jeśli nie uda się porozumieć ze związkami lub nie ma ich w firmie). W wyjątkowych sytuacjach, np. stanu zagrożenia epidemicznego lub klęski żywiołowej, zatrudniający będzie mógł samodzielnie wydać polecenie pracy zdalnej, ale pod warunkiem, że podwładny uprzednio potwierdzi, że ma warunki do wykonywania zadań w takim trybie.

Ustawa przewiduje też, że firma ma zapewnić zatrudnionemu materiały i narzędzia niezbędne do pracy zdalnej oraz pokryć koszty energii elektrycznej, oraz usług telekomunikacyjnych (dostęp do internetu). W tym celu będzie można ustalić ryczałt, którego wysokość ma odpowiadać przewidywanym kosztom ponoszonym przez pracownika w związku z wykonywaniem obowiązków z domu.

Nowe regulacje umożliwią też wykonywanie pracy zdalnej okazjonalnie na wniosek pracownika złożony w postaci papierowej lub elektronicznej, w wymiarze nieprzekraczającym 24 dni w roku kalendarzowym. W takim przypadku nie trzeba będzie przestrzegać niektórych obowiązków, jakie ustawa przewiduje w przypadku klasycznej pracy zdalnej (np. nie trzeba będzie wypłacać wspomnianego ryczałtu z tytułu podwyższonych kosztów przy pracy z domu).

.

8. Badanie trzeźwości pracowników

Pracodawcy zyskali możliwość skuteczniejszego sprawdzania trzeźwości zatrudnionych. Firma będzie mogła wprowadzić kontrolę w miejscu pracy, jeśli jest to niezbędne do zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników lub innych osób albo do ochrony mienia. Chodzi o nadzór niewymagający badania laboratoryjnego, czyli np. sprawdzanie alkomatem, a nie pobieranie krwi. To ostatnie też będzie dopuszczalne, ale na podstawie innej procedury, np. gdy sam pracownik zażąda, aby badanie — w razie podejrzenia nietrzeźwości — przeprowadziła policja.

Na podobnych zasadach firma będzie mogła kontrolować też, czy pracownik nie jest pod wpływem narkotyków lub innych środków odurzających. Nowe przepisy są przewidziane w nowelizacji, która zakłada też wspomniane wcześniej zmiany w zakresie pracy zdalnej.

Pracodawca będzie mógł także kontrolować pracownika, który pracuje poza biurem. Nowe prawo zakłada, że pracodawcy będą mogli m.in. przeprowadzić kontrolę trzeźwości pracowników. Badanie stanu trzeźwości na wniosek pracodawcy będzie mogła przeprowadzać również policja. Warto wiedzieć, że wizyta powinna zostać wcześniej zapowiedziana. Kontrola trzeźwości będzie również możliwa w przypadku umów cywilnoprawnych. Badaniu będą mogli zostać poddani zleceniobiorcy i osoby pracujące na podstawie umowy B2B.

.

9. Wyższe diety za podróże służbowe

Od stycznia 2023 roku wzrośnie także wysokość diety z tytułu krajowej podróży służbowej przeznaczonej na pokrycie zwiększonych kosztów wyżywienia z 38 zł do 45 zł.

Wysokość diety na podróże służbowe wpływa również na inne świadczenia, które będą teraz wynosić:

• ryczałt na pokrycie kosztów dojazdu środkami komunikacji miejscowej: 9 zł (wcześniej 7,60 zł);
• ryczałt za nocleg: 67,50 zł (wcześniej 57 zł);
• zwrot udokumentowanych kosztów noclegu następuje w wysokości stwierdzonej rachunkiem, jednak nie większej za jedną dobę hotelową niż dwudziestokrotność stawki diety, maksymalnie do kwoty 900 zł (wcześniej było to maksymalnie) 760 zł.

.

10. Zmiana wysokości „kilometrówki”

Pracownikowi wykorzystującemu samochód prywatny do celów służbowych pracodawca powinien zwrócić koszty takiego użytkowania. Od dnia 17 stycznia 2023 r. „kilometrówka” za 1 km przebiegu wynosi:

dla samochodu osobowego:

• o pojemności skokowej silnika do 900 cm3 – 0,89 zł,
• o pojemności skokowej silnika powyżej 900 cm3 – 1,15 zł,

dla motocykla – 0,69 zł,

dla motoroweru – 0,42 zł.

.

11. Zmiana kwoty prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej

Kwota prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w 2023 r. wynosi 6 953 zł (w 2022 r. wynosiła 5 922 zł). 

Konsekwencją podniesienia wysokości kwoty przeciętnego wynagrodzenia jest zmiana kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. W danym roku kalendarzowym nie może być ona wyższa niż trzydziestokrotność prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy. Zatem kwota ograniczenia od 1.01.2023 r. do 31.12.2023 r. wynosi 208 050 zł (6 935 zł x 30).

.

12. Zmiana współczynnika do obliczenia ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy

W 2023 r. współczynnik wynosi 20,83. Warto wspomnieć, że wskazany parametr należy brać pod uwagę przy obliczaniu ekwiwalentu wypłacanego w 2023 r., bez względu na to, za jaki rok kalendarzowy był niewykorzystany urlop.

.

13. Uchylenie przepisów dotyczących telepracy

Konsekwencja wprowadzenia pracy zdalnej jest rezygnacja z rozwiązań prawnych regulujących telepracę (art. 1 pkt 2 lit a ustawy z dnia 1 grudnia 2022 r. o zmianie ustawy; kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw [Dz.U. z 2023 r. poz. 240 ]). Przy czym warunki stosowania telepracy, a także wykonywanie pracy w formie telepracy na podstawie wniosku pracownika będą mogły być stosowane nie dłużej niż przez okres 6 miesięcy od dnia wejścia w życie zmian uchylających przepisy dotyczące telepracy, tj. do dnia 7 października 2023 r.